Gazeta Podatkowa nr 99 (1244) z dnia 10.12.2015

Umowa zlecenia zawierana na okresy miesięczne a prawo do zasiłku macierzyńskiego

Ubezpieczona, zatrudniona od dwóch lat w naszej firmie na umowę zlecenia, podlega z tego tytułu m.in. dobrowolnemu ubezpieczeniu chorobowemu. Przy czym umowa ta jest podpisywana co miesiąc.

1) Czy jeżeli pójdzie na zwolnienie lekarskie przed porodem, ale w trakcie trwania tej umowy, nabędzie po porodzie prawo do zasiłku macierzyńskiego?

Uprawnienia do zasiłku macierzyńskiego w głównej mierze uzależnione są od tego, czy kobieta zainteresowana uzyskaniem tego świadczenia urodzi dziecko w okresie ubezpieczenia chorobowego, czy też już po jego ustaniu. Stanowi o tym art. 29 ust. 1 pkt 1 ustawy o świadczeniach pieniężnych z ubezpieczenia społecznego w razie choroby i macierzyństwa (Dz. U. z 2014 r. poz. 159 ze zm.), zwanej ustawą zasiłkową.

Osoba wykonująca umowę zlecenia podlega z tego tytułu ubezpieczeniu chorobowemu na zasadzie dobrowolności. Objęcie dobrowolnym ubezpieczeniem chorobowym następuje odpowiednio od dnia wskazanego we wniosku o objęcie tym ubezpieczeniem lub od dnia, w którym wniosek został zgłoszony.

Natomiast ubezpieczenie to w przypadku zleceniobiorcy ustaje odpowiednio:

• od dnia wskazanego we wniosku o wyłączenie z tego ubezpieczenia, nie wcześniej jednak niż od dnia, w którym wniosek został złożony, lub
   
• od dnia ustania tytułu podlegania temu ubezpieczeniu.

Kwestie te reguluje art. 11 i 14 ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych (Dz. U. z 2015 r. poz. 121 ze zm.).

Zakładając, że kobieta, o której mowa w pytaniu, nie występowała/wystąpi o wyłączenie jej z dobrowolnego ubezpieczenia chorobowego, będzie podlegała temu ubezpieczeniu do czasu zakończenia umowy zlecenia. Jeśli w okresie podlegania ubezpieczeniu chorobowemu (czyli w trakcie trwania umowy zlecenia) urodzi dziecko, uzyska prawo do zasiłku macierzyńskiego. Co więcej, świadczenie to będzie jej przysługiwało nie tylko przez okres ustalony przepisami Kodeksu pracy jako okres "podstawowego" urlopu macierzyńskiego, ale również - o ile wystąpi z takim wnioskiem - dodatkowego urlopu macierzyńskiego i urlopu rodzicielskiego (art. 29 ust. 5 ustawy zasiłkowej).

Natomiast poród po zakończeniu umowy zlecenia (ustaniu ubezpieczenia chorobowego), nawet w trakcie przebywania na zasiłku chorobowym, uniemożliwi jej nabycie uprawnień do zasiłku macierzyńskiego.

Kalkulator urlopów macierzyńskich i rodzicielskiego dostępny jest w serwisie www.kalkulatory.gofin.pl.

Co prawda ustawa zasiłkowa w art. 30 przewiduje możliwość skorzystania z zasiłku macierzyńskiego w razie urodzenia dziecka po ustaniu ubezpieczenia chorobowego, jednak nie dotyczy ona przypadku, o którym mowa w pytaniu.

2) Czy jest konieczne podpisywanie kolejnych umów zlecenia, czy też ostatnia z tych umów, podczas której ubezpieczona świadczyła pracę, automatycznie podlega przedłużeniu?

W pierwszej kolejności należy wskazać, iż nie ma podstaw do tego, aby do umowy zlecenia na zasadzie analogii stosować regulacje i zasady typowe dla stosunku pracy dotyczące np. automatycznego przedłużenia (w określonych warunkach) umowy na czas określony do dnia porodu. Umowa zlecenia jest bowiem umową cywilnoprawną i wywołuje skutki, o których mowa w Kodeksie cywilnym (Dz. U. z 2014 r. poz. 121 ze zm.) oraz skutki ustalone przez strony w umowie. Zgodnie z art. 65 § 2 K.c. w umowach należy raczej badać, jaki był zgodny zamiar stron i cel umowy, aniżeli opierać się na jej dosłownym brzmieniu. Zatem jeżeli z treści umowy wynika, iż jest ona faktycznie zawarta na okres dłuższy niż miesiąc, nie ma potrzeby jej przedłużania. W przeciwnym razie, gdy z postanowień umowy jednoznacznie wynika, iż zawarta jest ona na okres miesiąca, stosunek zlecenia wygasa po tym okresie. Do umowy zlecenia nie stosuje się bowiem przepisów Kodeksu pracy o automatycznym przekształceniu się kolejnej umowy na czas określony w umowę na czas nieokreślony. Czytelnik powinien jednak mieć świadomość, iż w sytuacji, gdy osoba zatrudniona na umowę zlecenia podpisała łącznie przez dwa lata 24 umowy zlecenia, a jej obowiązki są typowe dla stosunku pracy, może ona wystąpić do sądu z pozwem o ustalenie istnienia stosunku pracy.

Kontrowersyjne wydaje się także podpisywanie z osobą zatrudnioną na umowę zlecenia kolejnych umów w okresie, kiedy w związku z ciążą będzie ona przebywać na zwolnieniu lekarskim. Kodeks cywilny zawiera co prawda zasadę swobody umów określoną w art. 353¹, nie ma ona jednak charakteru nieograniczonego. Jak wynika z tego przepisu strony zawierające umowę mogą ułożyć stosunek prawny według swego uznania, byleby jego treść lub cel nie sprzeciwiały się właściwości (naturze) stosunku, ustawie ani zasadom współżycia społecznego. W przypadku gdy umowa zlecenia, poprzez którą przyjmujący zlecenie zobowiązuje się do dokonania określonej czynności prawnej dla dającego zlecenie, zostaje zawarta w trakcie trwania zwolnienia lekarskiego i ma dotyczyć okresu przed urodzeniem dziecka, cel jej zawarcia może zostać zakwestionowany przez ZUS. W takiej sytuacji nietrudno bowiem będzie wykazać, że faktycznym celem zawarcia umowy było objęcie zleceniobiorczyni ubezpieczeniem, a nie wykonanie umowy zlecenia. Dodatkowo ZUS kwestionując prawdziwość zawartej umowy może argumentować, że ma ona charakter pozorny, a zgodnie z art. 83 § 1 K.c. oświadczenie woli złożone drugiej stronie za jej zgodą dla pozoru jest nieważne. Biorąc pod uwagę wskazane okoliczności, zawieranie ze zleceniobiorczynią kolejnych umów zlecenia w okresie gdy będzie ona przebywać na zwolnieniu lekarskim wiąże się z dużym ryzykiem ich zakwestionowania przez ZUS. W przypadku złożenia odwołania do sądu udowodnienie chęci świadczenia zlecenia w okresie ciąży i podczas zwolnienia lekarskiego może być bardzo problematyczne.