Gazeta Podatkowa nr 37 (1912) z dnia 9.05.2022

Okoliczności uprawniające do zasiłku macierzyńskiego po ustaniu tytułu ubezpieczenia

Jednym z podstawowych warunków uzyskania prawa do zasiłku macierzyńskiego jest urodzenie dziecka w okresie ubezpieczenia chorobowego. Wówczas ze świadczenia tego można korzystać w pełnym wymiarze, nawet wtedy, gdy w międzyczasie ustanie tytuł tego ubezpieczenia. Ponadto w pewnych okolicznościach ustawodawca dopuścił możliwość uzyskania tego świadczenia, gdy dziecko przyjdzie na świat już po ustaniu zatrudnienia. Co istotne, ich katalog uległ zwiększeniu z dniem 1 stycznia 2022 r.

Zasiłek dla ubezpieczonych

Zasiłek macierzyński, tak jak wszystkie inne świadczenia przewidziane w ustawie o świadczeniach pieniężnych z ubezpieczenia społecznego w razie choroby i macierzyństwa (Dz. U. z 2021 r. poz. 1133 ze zm.), zwanej ustawą zasiłkową, przysługuje osobom podlegającym ubezpieczeniu chorobowemu, obowiązkowo lub na zasadzie dobrowolności. Przy czym, inaczej niż w przypadku zasiłku chorobowego, dla którego przewidziano tzw. okres wyczekiwania, zasiłek macierzyński przysługuje niezależnie od okresu ubezpieczenia chorobowego.

Podstawowym warunkiem uzyskania prawa do tego świadczenia jest jednak urodzenie dziecka w okresie ubezpieczenia chorobowego albo w okresie urlopu wychowawczego. Ze świadczenia tego mogą skorzystać także osoby, które w ww. okresie przyjęły na wychowanie, w tym w ramach rodziny zastępczej, z wyjątkiem rodziny zastępczej zawodowej, dziecko w wieku do 7. lub - przypadku dziecka, wobec którego podjęto decyzję o odroczeniu obowiązku szkolnego - 10. roku życia.

Zasiłek macierzyński przysługuje wówczas przez okres ustalony przepisami Kodeksu pracy (Dz. U. z 2020 r. poz. 1320 ze zm.) jako okres urlopu:

• macierzyńskiego/na warunkach urlopu macierzyńskiego oraz
• rodzicielskiego - o ile ubezpieczona(-y) wystąpi z wnioskiem o jego przyznanie.

Bez znaczenia jest tu, czy w międzyczasie ustanie tytuł ubezpieczenia chorobowego.

Dla celów uzyskania prawa do zasiłku macierzyńskiego wystarczy zatem, aby okoliczność uprawniająca do tego świadczenia (np. poród) wystąpiła choćby w ostatnim dniu ubezpieczenia. Tak jest m.in. w przypadku ubezpieczonej będącej pracownicą, zatrudnionej na umowę o pracę na czas określony, z którą umowa o pracę na podstawie art. 177 § 3 K.p. została przedłużona do dnia porodu.

Poród po ustaniu ubezpieczenia

Jeśli natomiast dziecko przyjdzie na świat albo zostanie przyjęte na wychowanie po ustaniu ubezpieczenia, z założenia zasiłek macierzyński nie przysługuje.

Jedyny wyjątek przewidziano dla kobiet, które urodziły dziecko po ustaniu ubezpieczenia chorobowego, gdy ubezpieczenie to ustało w okresie ciąży w okolicznościach wskazanych w art. 30 ust. 1 ustawy zasiłkowej. Przepis ten, za sprawą ustawy o zmianie ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych oraz niektórych innych ustaw (Dz. U. z 2021 r. poz. 1621), uległ z dniem 1 stycznia 2022 r. pewnej modyfikacji.

W efekcie, w świetle aktualnie obowiązujących przepisów, zasiłek macierzyński (także w pełnym wymiarze) przysługuje również w razie urodzenia dziecka po ustaniu ubezpieczenia chorobowego, jeżeli ubezpieczenie to ustało w okresie ciąży:

• wskutek śmierci, ogłoszenia upadłości lub likwidacji pracodawcy albo
• z naruszeniem przepisów prawa, stwierdzonym prawomocnym orzeczeniem sądu.

Co więcej, pracownicy, której umowa o pracę wygasła z powodu śmierci pracodawcy lub z którą rozwiązano stosunek pracy w okresie ciąży z powodu ogłoszenia upadłości lub likwidacji pracodawcy oraz nie zapewniono jej innego zatrudnienia, przysługuje do dnia porodu zasiłek w wysokości zasiłku macierzyńskiego.

Macierzyński dla ojca

Prawo do zasiłku macierzyńskiego dla ubezpieczonego ojca dziecka uzależnione jest od uprawnień matki dziecka do tego świadczenia. Może on w okolicznościach określonych w art. 29 ust. 3, ust. 5-8 ustawy zasiłkowej, "przejąć" uprawnienia do zasiłku macierzyńskiego za okres urlopu macierzyńskiego od ubezpieczonej matki dziecka.

Ponadto z prawa do zasiłku macierzyńskiego za okres ustalony w Kodeksie pracy jako okres urlopu rodzicielskiego może korzystać ubezpieczona matka dziecka lub ubezpieczony ojciec wychowujący dziecko, przy czym przysługuje ono od następnego dnia po wykorzystaniu zasiłku macierzyńskiego za okres ustalony jako okres urlopu macierzyńskiego.

Z założenia ojciec dziecka nie może zatem korzystać z zasiłku macierzyńskiego za okres urlopu macierzyńskiego i/lub rodzicielskiego, gdy matka dziecka nie jest objęta ubezpieczeniem chorobowym albo nie posiada tytułu do objęcia takim ubezpieczeniem. Jedynie w przypadku odpowiednio:

• jej zgonu,
• porzucenia przez nią dziecka,
• niemożności sprawowania przez nią osobistej opieki nad dzieckiem, gdy legitymuje się orzeczeniem o niezdolności do samodzielnej egzystencji lub też
• podjęcia przez nią zatrudnienia w co najmniej połowie pełnego wymiaru czasu pracy,

zasiłek macierzyński może być przyznany ubezpieczonemu - ojcu dziecka albo innemu ubezpieczonemu członkowi najbliższej rodziny, za okres urlopu macierzyńskiego i/lub rodzicielskiego przypadający po dniu zaistnienia tych okoliczności (art. 29 ust. 9 i 10 ustawy zasiłkowej).

Jedynie prawo do zasiłku macierzyńskiego za okres ustalony przepisami Kodeksu pracy jako okres urlopu ojcowskiego przysługuje niezależnie od uprawnień matki dziecka do zasiłku macierzyńskiego.

Płatnik zasiłku

Prawo do zasiłku macierzyńskiego za okres po ustaniu tytułu ubezpieczenia chorobowego ustala oraz świadczenie to wypłaca wyłącznie ZUS, niezależnie od tego, czy płatnik składek jest uprawniony do wypłaty zasiłków swoim ubezpieczonym w czasie trwania ubezpieczenia.

Co więcej, przypadku gdy umowa o pracę z pracownicą została przedłużona do dnia porodu, na podstawie art. 177 § 3 Kodeksu pracy, a płatnik składek byłby zobowiązany do wypłaty zasiłku macierzyńskiego tylko za 1 dzień, wypłaty zasiłku macierzyńskiego za cały okres może dokonać ZUS, o czym organ rentowy informuje w komentarzu do ustawy zasiłkowej, dostępnym na stronie www.zus.pl.