Ubezpieczenia i Prawo Pracy nr 21 (327) z dnia 1.11.2012

Wysokość zasiłku macierzyńskiego przy krótkim stażu ubezpieczeniowym z działalności gospodarczej

Czy założenie działalności gospodarczej w 9 miesiącu ciąży i zadeklarowanie wysokiej podstawy wymiaru składek na ubezpieczenia społeczne uprawnia do zasiłku macierzyńskiego liczonego od zadeklarowanej kwoty?

Nieopłacenie składek na ubezpieczenie chorobowe przynajmniej za 1 pełny miesiąc kalendarzowy oznacza, że wysokość zasiłku macierzyńskiego będzie ustalana od minimalnej podstawy wymiaru składek określonej dla przedsiębiorcy.

Na wstępie należy przypomnieć, że osoby prowadzące pozarolniczą działalność gospodarczą objęte obowiązkowo ubezpieczeniami emerytalnym i rentowymi podlegają ubezpieczeniu chorobowemu dobrowolnie (art. 11 ust. 2 ustawy o sus). Do ubezpieczenia chorobowego mogą więc przystąpić w dowolnym terminie, składając do ZUS odpowiedni wniosek. Co istotne, podstawa wymiaru składek na ubezpieczenia emerytalne i rentowe, a w konsekwencji także na ubezpieczenie chorobowe dla tej grupy osób została określona przez ustawodawcę w kwocie zadeklarowanej nie niższej niż 60% prognozowanego przeciętnego wynagrodzenia miesięcznego (odpowiednio 30% minimalnego wynagrodzenia). Nie jest więc ona pochodną faktycznego przychodu osiąganego przez przedsiębiorcę. Dla osób podlegających dobrowolnie ubezpieczeniu chorobowemu podstawa wymiaru tej składki nie może jednak przekraczać miesięcznie 250% przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia w poprzednim kwartale (art. 20 ust. 3 ustawy o sus). W okresie od 1 września do 30 listopada 2012 r. jest to kwota w wysokości 8.742,05 zł (250% z 3.496,82 zł).

Stanowisko powyższe podzielił Sąd Najwyższy w uchwale w składzie 7 sędziów z dnia 21 kwietnia 2010 r. (sygn. akt II UZP 1/10, OSNP 2010/21-22/267). Sąd ten nie znalazł bowiem podstaw dla takich działań ZUS przyjmując, że nie może on zastosować ani art. 5 K.c., ani art. 8 K.p., gdyż zasady słuszności i współżycia społecznego nie mają zastosowania na gruncie przepisów prawa ubezpieczeń społecznych.

Nabycie prawa do zasiłku macierzyńskiego nie zostało powiązane przez ustawodawcę z okresem wyczekiwania, który jest niezbędny w przypadku zasiłku chorobowego. W praktyce oznacza to możliwość podejmowania pozarolniczej działalności na krótko przed porodem i zadeklarowanie wysokiej podstawy wymiaru składek na ubezpieczenia społeczne tylko po to, aby po porodzie otrzymywać wysoki zasiłek.

Kobieta od 1 października 2012 r. rozpoczęła prowadzenie działalności gospodarczej i od tego dnia zgłosiła się do ubezpieczeń społecznych, w tym chorobowego. W dniu 3 października 2012 r. urodziła dziecko nabywając prawo do zasiłku macierzyńskiego.

Zadeklarowana przez nią kwota podstawy wymiaru składek na ubezpieczenia społeczne wynosiła 7.600 zł, przy czym składki odprowadziła za 2 dni października br. ustalone od kwoty 490,32 zł (7.600 zł : 31 dni x 2 dni). ZUS obliczył ubezpieczonej zasiłek macierzyński od minimalnej podstawy wymiaru składek na ubezpieczenie chorobowe, czyli kwoty 1.825,55 zł (2.115,60 zł - 290,05 zł).

Prawidłowość takiego sposobu wyliczenia zasiłku macierzyńskiego przez ZUS potwierdza wyrok Sądu Najwyższego z dnia 6 września 2012 r. (sygn. akt II UK 36/12, niepubl.), w którym wskazano, że nie zawsze zadeklarowana wysoka kwota podstawy wymiaru składek będzie równoznaczna z wysokim zasiłkiem macierzyńskim otrzymywanym przez ubezpieczoną. Wszystko zależy od okresu, za jaki zostały opłacone składki przed porodem. Generalnie podstawę wymiaru zasiłku stanowi przychód za okres 12 miesięcy kalendarzowych poprzedzających miesiąc, w którym powstała niezdolność do pracy, a gdy powstała ona przed upływem tego okresu - przychód osiągnięty za pełne miesiące kalendarzowe ubezpieczenia (art. 48 w związku z art. 36 ust. 1 i 2 ustawy zasiłkowej).

Ustawa zasiłkowa przewiduje jednak w art. 49 pkt 1 wyjątek, zgodnie z którym, gdy niezdolność do pracy powstała w pierwszym miesiącu kalendarzowym ubezpieczenia, to dla osób dla których określono najniższą podstawę wymiaru składek, podstawę wymiaru zasiłku stanowi najniższa podstawa wymiaru składki na ubezpieczenie chorobowe po odliczeniu kwoty odpowiadającej 13,71% podstawy wymiaru składki na ubezpieczenie chorobowe. Tym samym ustalenie zasiłku macierzyńskiego od zadeklarowanej kwoty będzie możliwe, gdy okres ubezpieczenia obejmie pełny miesiąc kalendarzowy. Dopiero wtedy nie znajdzie zastosowania reguła wynikająca z art. 49 pkt 1 ustawy zasiłkowej.

Kobieta rozpoczęła prowadzenie działalności gospodarczej od 20 września 2012 r. i od tego dnia zgłosiła się do ubezpieczeń społecznych, w tym chorobowego. Zadeklarowana kwota podstawy wymiaru składek na ubezpieczenia społeczne wynosiła 8.742,05 zł. Ubezpieczona opłaciła składki:

• za wrzesień 2012 r. od podstawy w wysokości 3.205,42 zł (8.742,05 zł : 30 dni x 11 dni); łączna kwota składek wyniosła 1.022,52 zł,
   
• za październik 2012 r. od podstawy w wysokości 8.742,05 zł; łączna kwota składek wyniosła 2.788,71 zł.

Załóżmy, że w dniu 6 listopada 2012 r. urodzi dziecko i nabędzie prawo do zasiłku macierzyńskiego (składki za listopad 2012 r. opłaci od kwoty 1.457,01 zł, tj. 8.742,05 zł : 30 dni x 5 dni) w wysokości 464,79 zł.

ZUS obliczy zasiłek macierzyński przyjmując do podstawy jego wymiaru podstawę wymiaru składki na ubezpieczenie chorobowe za pełny kalendarzowy miesiąc ubezpieczenia, tj. za październik 2012 r., pomniejszoną o kwotę odpowiadającą 13,71%. Podstawa wymiaru tego zasiłku wyniesie więc 7.543,51 zł (8.742,05 zł - 1.198,54 zł). Natomiast zasiłek macierzyński za jeden dzień wyniesie 251,45 zł (7.543,51 zł x 100% : 30).

Zwracamy uwagę! Jeśli okres ubezpieczenia nie obejmuje miesiąca kalendarzowego (przypada na przełomie miesięcy kalendarzowych), to zasiłek również zostanie ustalony od minimalnej podstawy wymiaru składek określonej dla przedsiębiorców.

Przyjmujemy założenia z poprzedniego przykładu, z tym że kobieta urodziła dziecko 21 października 2012 r. Składki za październik 2012 r. opłaciła od kwoty 5.640,03 zł (8.742,05 zł : 31 dni x 20 dni), w wysokości 1.799,16 zł.

Jako podstawę wymiaru zasiłku macierzyńskiego ZUS przyjął kwotę najniższej podstawy wymiaru składek pomniejszoną o kwotę odpowiadającą 13,71%, tj. 1.825,55 zł (2.115,60 zł - 290,05 zł). Zasiłek macierzyński za jeden dzień wyniósł 60,85 zł, tj. 1.825,55 zł x 100% : 30.