Gazeta Podatkowa nr 78 (1119) z dnia 29.09.2014

Ograniczenia w prawie do zasiłku macierzyńskiego

Aktywna zawodowo kobieta, która urodzi dziecko, może korzystać z zasiłku macierzyńskiego i to nawet przez rok po porodzie. Na świadczenie to może liczyć również ojciec dziecka. Podobnie jest w razie przyjęcia dziecka na wychowanie. Aby jednak nabyć stosowne uprawnienia, muszą być spełnione określone warunki. Jednym z nich, a zarazem podstawowym, jest podleganie ubezpieczeniu chorobowemu.

Tylko dla ubezpieczonych

Zasiłek macierzyński jest jednym ze świadczeń pieniężnych z ubezpieczenia społecznego w razie choroby i macierzyństwa, czyli z tzw. ubezpieczenia chorobowego. O ile pracownicy podlegają temu ubezpieczeniu obowiązkowo, to pozostali ubezpieczeni, w tym m.in. osoby zatrudnione na umowę zlecenia lub prowadzące własną działalność pozarolniczą albo współpracujące przy prowadzeniu takiej działalności, mogą do niego przystąpić na zasadzie dobrowolności. Tak więc to od nich samych zależy, czy będą mogły z tego świadczenia korzystać, w razie zajścia okoliczności uprawniających do zasiłku macierzyńskiego, tj. odpowiednio:

• urodzenia dziecka albo
   
• przyjęcia na wychowanie dziecka w wieku do 7. lub - w przypadku dziecka, wobec którego podjęto decyzję o odroczeniu obowiązku szkolnego - 10. roku życia, i wystąpienia do sądu opiekuńczego w sprawie jego przysposobienia, lub też
   
• przyjęcia na wychowanie w ramach rodziny zastępczej, z wyjątkiem rodziny zastępczej zawodowej, dziecka w wieku jak wyżej.

Warte podkreślenia jest to, że zasiłek macierzyński przysługuje od pierwszego dnia podlegania ubezpieczeniu chorobowemu, a więc bez tzw. okresu wyczekiwania. Warunkiem jest jednak, aby dziecko przyszło na świat lub zostało przyjęte na wychowanie w okresie ubezpieczenia chorobowego albo w okresie urlopu wychowawczego.

Co prawda ustawodawca przewidział również możliwość skorzystania z zasiłku macierzyńskiego przez kobietę, która urodziła dziecko po ustaniu ubezpieczenia chorobowego, jednak wyłącznie wówczas, gdy ubezpieczenie to ustało w okresie ciąży:

• wskutek ogłoszenia upadłości lub likwidacji pracodawcy, albo
   
• z naruszeniem przepisów prawa, stwierdzonym prawomocnym orzeczeniem sądu.

Zatem tak naprawdę niewielka grupa ubezpieczonych korzysta z zasiłku macierzyńskiego w razie urodzenia dziecka już po ustaniu tytułu ubezpieczenia chorobowego.

Gdy jednak dziecko przyjdzie na świat w okresie ubezpieczenia (choćby nawet w ostatnim dniu tego ubezpieczenia), zasiłek macierzyński przysługuje także za okres po jego ustaniu. Dotyczy to m.in. kobiet, którym z mocy prawa (art. 177 § 3 Kodeksu pracy) przedłużono umowę o pracę do dnia porodu.

Tak wynika z art. 29 i 30 ustawy o świadczeniach pieniężnych z ubezpieczenia społecznego w razie choroby i macierzyństwa, zwanej ustawą zasiłkową.

Zachowanie ciągłości

Z prawa do zasiłku macierzyńskiego za okres podstawowego urlopu macierzyńskiego z reguły może korzystać wyłącznie matka dziecka. Co prawda może ona z niego zrezygnować, jednak wyłącznie na poczet ubezpieczonego ojca wychowującego dziecko i to dopiero po wykorzystaniu co najmniej 14 tygodni tego urlopu (zasiłku) po porodzie.

Tymczasem o dodatkowy urlop macierzyński, podobnie jak o urlop rodzicielski, a tym samym i zasiłek macierzyński za okres tych urlopów, mogą na równych prawach ubiegać się oboje rodzice. Co więcej, mogą oni korzystać z tych urlopów naprzemiennie, a na urlopie rodzicielskim przebywać nawet jednocześnie, z tym zastrzeżeniem, że łączny wymiar wykorzystanego przez nich urlopu nie może przekroczyć jego 26-tygodniowego wymiaru.

Kalkulator urlopów macierzyńskich i rodzicielskiego znajduje się w serwisie www.kalkulatory.gofin.pl.

Skorzystanie z dodatkowego urlopu macierzyńskiego oraz urlopu rodzicielskiego (zasiłku macierzyńskiego za okres tych urlopów), niezależnie czy przez matkę, czy przez ojca dziecka, wymaga jednak spełnienia warunków określonych odpowiednio w art. 182¹ i art. 182^1a Kodeksu pracy (patrz tabela).

Jeżeli więc przykładowo:

• między poszczególnymi urlopami lub jego częściami miałaby powstać choćby nawet jednodniowa przerwa, w tym również przypadająca na dzień wolny od pracy (jedyny wyjątek stanowi przerwa w urlopie macierzyńskim przewidziana w art. 181 Kodeksu pracy w razie gdy urodzone dziecko wymaga opieki szpitalnej, a ubezpieczona wykorzystała już po porodzie 8 tygodni urlopu macierzyńskiego) lub
   
• ubezpieczony spóźni się z wnioskiem o udzielenie danego urlopu albo
   
• urlop rodzicielski zostanie nieumiejętnie podzielony (np. gdy ostatnia jego część będzie krótsza od 8 tygodni),

stosowny urlop (lub jego część), a tym samym zasiłek macierzyński nie zostanie przyznany.

Wstrzymanie wypłaty zasiłku

O prawo do poszczególnych urlopów z tytułu macierzyństwa można występować na bieżąco albo jednorazowo. Pracodawca jest związany prawidłowo złożonym wnioskiem, w tym od razu o "roczny" urlop z tego tytułu z prawem do zasiłku macierzyńskiego.

Istnieje jednak pewna okoliczność, która powoduje przerwanie urlopu. Nastąpi ono w razie śmierci dziecka już po przyznaniu urlopu. W świetle bowiem art. 180¹ K.p. w razie urodzenia martwego dziecka lub zgonu dziecka:

• przed upływem 8 tygodni życia - pracownicy przysługuje urlop macierzyński w wymiarze 8 tygodni po porodzie, nie krócej jednak niż przez okres 7 dni od dnia zgonu dziecka,
   
• po upływie 8 tygodni życia - pracownica zachowuje prawo do urlopu macierzyńskiego przez okres 7 dni od dnia zgonu dziecka.

Jeśli natomiast ubezpieczona podczas jednego porodu urodziła więcej niż jedno dziecko i któreś z nich było martwo urodzone lub zmarło po przyjściu na świat, urlop macierzyński przysługuje jej w wymiarze stosownym do liczby dzieci pozostałych przy życiu.

Podstawa prawna

Ustawa z dnia 25.06.1999 r. o świadczeniach pieniężnych z ubezpieczenia społecznego w razie choroby i macierzyństwa (Dz. U. z 2014 r. poz. 159)

Ustawa z dnia 26.06.1974 r. - Kodeks pracy (Dz. U. z 1998 r. nr 21, poz. 94 ze zm.)